عقد مضاربه چیست

کتاب وسیط در ترمینولوژی حقوق، عقد مضاربه را چنین تعرف می کند:

عقدی است که به موجب آن یک طرف (مالک سرمایه) سرمایه ­ای معلوم در اختیار طرف (عامل مضاربه) دیگر عقد می­ گذارد و او تعهد می ­کند که آن سرمایه را به گردش بیاندازد تا در ربح (سود) و زیان معاملاتی که می­ کند به نسبت معین، شریک باشند”. حال آن که در قانون مدنی به موجب ماده­ ی ۵۴۶، عقد مضاربه را چنین تعریف می­ نماید “مضاربه، عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می­ دهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه، مالک و عامل، مضارب نامیده می­شود.

با توجه به تعاریف گفته شده در بالا، هویداست که سرمایه عامل کار او بوده و بخشی از درآمد حاصله از مشارکت، به کار تخصیص می یابد. شایان ذکر است که ایجاد چنین شرکتی، از شخصیت حقوقی بهره­ نخواهد برد و کلیه ­ی معاملات به نام عامل و توسط شخص ایشان صورت می پذیرد.

ماهیت حقوقی عقد مضاربه

با توجه به آنچه گفته شد، مضاربه از جمله ی عقود قراردادی محسوب می­شود، در واقع انعقاد چنین عقودی نیاز به اراده و توافق حداقل دو نفره دارد؛ لذا ایقاع نیست که به خواست یکی از طرفین منعقد شود. بنابراین، برای ایجاد مضاربه خواست و اراده دو نفر ضروری می باشد. اولین نیاز عقد مضاربه، مشارکت است، بدین معنا که شخص عامل، متعهد به نتیجه نخواهد بود بلکه برای نیل به هدف مشترک، با مالک سرمایه متحد شده است. تحقق یافتن هدف در عقد مضاربه احتمالی است و این ویژگی، خصوصیت دیگر عقد مضاربه می باشد که از ماهیت تعهد به وسیله نشأت گرفته است؛ پس در حقیقت طرفین مضاربه، تعهد به انجام فعالیت و مشارکت دارند تا به سود مشترک دست بیابند اما این بدین معنی نخواهد بود که این سود مشترک و معین شده در عقد مضاربه قطعا تحقق خواهد یافت.

ایقاع چیست (unilateral obligation) و چه هدفی دارد؟

ایقاع به نوعی فعل حقوقی اطلاق می گردد که فقط با اراده و خواست یک شخص صورت می پذیرد. در مقایسه ای با قرارداد می توان گفت ایقاع عکس قرارداد است، لزومی به تفاهم و توافق دو یا چند نفره ندارد. اما محتمل است که با اراده و خواست شخص دیگری بی اثر گردد. ایقاع به هدف کارهای مختلفی مثل طلاق، فرزندخواندگی، حیازت (آبادسازی اموال بی صاحب)، ابراء (بخشش طلب)، تملک به شفعه، نذر و… انجام می شود.

قرارداد، (مانند اجاره، بیع و مضاربه ) با خواست و توافق حداقل دو نفر ایجاد می شود و اثرات حقوقی مشترکی را میان افرادی که در عقد قرارداد حاضرند، دارا می باشد. برای مثال، دو نفر که یک قرارداد را با خواست و توافق دو طرفه منعقد می نمایند، هدفشان ایجاد و برقراری یک رابطه استیجاری بوده که با انعقاد قرارداد معین می شود.

از سوی دیگر با عمل حقوقی ایقاع، خواسته ای تحقق می یابد، بدین شکل که ایقاع، با یک اراده و خواست می تواند وضع گردد و همچون قرارداد اثری به دنبال دارد. به عنوان نمونه از ایقاع طلاق می توان نام برد؛ در این مثال، شخصی که قصد دارد همسرش را طلاق بدهد و هدفش فسخ نکاح و منحل نمودن رابطه زناشویی است با ایقاع طلاق (با اراده و خواست یگ فرد)، خواسته خود یعنی طلاق را عملی می سازد.

پس با برداشت از تعاریف فوق از این دو عمل حقوقی، بارزترین تفاوت قرارداد و ایقاع را می توان این چنین بیان کرد که انعقاد قرارداد، به خواست و توافق دست کم دو نفره نیاز دارد اما در ایقاع، با اراده و به خواست یک طرف هم تحقق می یابد. به طور مثال برای انعقاد اجاره نامه که از نوع قرارداد می باشد، موجر و مستاجر، هر دو باید حضور داشته و هر دو طرف باید به تفاهم و توافق دست یافته باشند. پس هیچ گاه مالک یک آپارتمان نمی تواند به تنهایی و بدون توافق دو نفره ملکش را اجاره بدهد.

اما در خصوص طلاق موضوع چنین نیست و فرد (با توجه به قانون، باید گفت مرد) بدون رضایت همسرش می تواند از او جدا شود. بنابراین ایقاع را می توان کاری ارادی شمرد که منجر به ایجاد یا از بین رفتن حقوق و یا حتی تغییر وضعیت های حقوقی می گردد و دارای آثار حقوقی است.

برای مطالعه‌ی بیشتر روی عناوین زیر کلیک کنید:

• قراردادها
• قراردادهای بین المللی
• حقوق تجارت بین الملل

موسسه حقوقی کاراندیش داتا یکی از بهترین موسسات حقوقی تهران با وکلا و اساتید مجرب دانشگاه‌ها آماده‌ی ارائه‌ی خدمات در حوزه‌های حقوقی خواهد بود. درصورت سوال، می‌توانید نظر خود را با ما در قسمت دیدگاه به اشتراک بگذارید.

احمدرضا ابراهیمی